Развитие татарской автобиографической прозы в 60-70-е годы XX века

Казан дэулэт университеты

Кулъязма хокукында

Г айнуллина Гелфия Расил кызы

XX ГАСЫРНЬЩ 60-70 нче ЕЛЛАРЫНДА ТАТАР АВТОБИОГРАФИК ПРОЗАСЫ УСЕШЕ

10.01.02 - Россия Федерациясе халыклары адэбияты (татар эдэбияты)

Филология фэннаре кандидаты гыйльми дэрэжэсен алу ечен язылган диссертация

Фэнни житэкче - филология фэннаре докторы, профессор Галиуллин Т.Н.

Казан-2

Э ч тэ л е к

Кереш

I булек. Татар эдэбиятында автобиографик жанрньщ тууы,

беренче тэжрибэлэр

II булек. XX гасырньщ 60-70 нче еллар татар эдэбиятында автобиографик жанр усеше

III булек. Автобиографик эсэрнен жанр узенчэлеклэре

3.1. Автобиографик эсэрдэ автор Ьэм лирик герой образы

3.2. Автобиографик эсэрнен поэтикасы

Йомгак

Библиография.



КЕРЕШ

Фэнни хезмэтнен максаты Ьэм актуальлеге. Мемуар Ьэм автобиографик жанрлар донья эдэбиятыньщ житди бер тармагын тэшкил итэлэр. Биредэ, сурэтлэу объекты буларак, аерым шэхеснец кабатланмас кызыклы язмышы алына, ада бэйле рэвештэ чор вакыйгалары тасвирлана, фактик материал укучы хокеменэ сэнгатьчэ югары дэрэжэдэ житкерелэ. Мемуар Ьэм автобиографик жанрларныц кыйммэте, эЬэмияте шул сыйфатлар белэн билгеленэ.

Татар эдэбиятында автобиографик жанрга XX гасыр башында нигез салына, чор дэвамында ул житди усеш баскычлары утэ Ьэм гасыр ахырына тулысынча калыплана.

Элеге гыйльми хезмэтгэ автобиографик жанр усешенец тарихын билгелэу, теоретик Ьэм тарихи-эдэби концепциясен булдыру, XX гасыр дэвамында аньщ узгэрешен кузэту, 60-70 нче елларда усеш узенчэлеклэрен ейрэну, жанрныц матур эдэбияггагы урынын курсэтуче теп критерийларын билгелэу куздэ тотыла. Максатка ирешу автобиографик эсэрнен эдаби Ьэм документаль хасиятен ачыклау, топ жанрлык билгелэренэ кузэту ясау, аньщ куп гасырлык татар эдэбияты тарихында тоткан урынын айрану аша алып барьша.

Тэкъдим ителэ торган тема соцгы елларда Ьэм язучылар, Ьэм эдэбият галимнэре даирэсендэ зур кызыксыну уятгы, китап союче зэвыклы укучы игьтибарын жвлеп итте. Бу куренеш жанрныц язучы Ьэм аныц тормышы, ул яшэгэн мохит, катлаулы Ьэм каршылыклы замана сулышы турында яна мэгълуматлар алырга мвмкинлек тудыру хасияте белэн ацлатыла.

Элеге темага нисбэтан татар эдэбияты галимнэре тарафыннан тэнкыйди мэкалэлэр, язмалар рэвешендэ терле фикерлэр эйтелэ, суз кузгатыла. Шулай да бугенге кендэ автобиографик жанрны фэнни



Алай да бу гамэле аны тирэн борчуга сала. Ул уз телэгенэ бэйсез рэвештэ хекемдарны мактарга мэжбур булуын рухи фажига кебек кабул итэ. Эсарнен ахырында уз шэхесен яклап, рухи бэйсезлеген раслап болай ди:

Ай айын имди бер кыйтга, ишткел,

Нэчук мин, хал вэ эхвалемне белгел.

Тэмзгь дамында калур кош имэс мин,

Тэмим айван уза очкан Ьома мин.

Кылыч тик тел бикэ тоттум жийанны,

Канэгать мелке ичрэ падишаЬ мин.

Хэрабэт ичрэ, мэсжеддэ йирем бар,

Кем уж Ьэм ринд мин, Ьэм парса мин.

Нэчэ хишмэтле солтан булса булсын,

Эйтман мал ечен мэдхе-сэна мин. (311 б.)

Шулай автор укучы алдында намусы керсез булуга басым ясый, узен акларга омтыла. Аньщ куцеле каршылыклы хислэр белэн туда, укучы бу турыда белергэ хаклы дип саный. Автобиографик эсэрдэ автор укучыны узенец рухи халате белэн даими таныштырып бара, теге яисэ бу вакыйгага бэйле хислэрен тасвирлый. Эсэрнец уз телэгенэ каршы килеп язылуы Хэрэзмине борчый, бу турыда ачыктан-ачык эйту укучыга авторга бэя биру очен ярдэм итэ.

XIV йез терки-татар эдэбиятыньщ игьтибар узэгендэ торган шагыйрь Сейф Сараи (1321-1396) “Йадкярнамэ” исемле жыентыгында узенен тормыш юлына кагылышлы тубэндэге фактларны курсэтэ: Камышлы йорт бэнем туган илем(и)иде,

Белец горбэткэ килтергэн - белем(и)иде.

Килеб улдым Сарайда шийр фидае,